Ekspertiz kelimesi, Fransızca kökenli “expert” kelimesinden türetilmiştir. Bu kelime Türkçe’ye eksper şeklinde çevrilerek günlük kullanıma dahil edilmiştir. Eksper, belirli bir konuda teknik bilgisi olan kişi anlamına gelmektedir.
“Oto ekspertiz” ise firmaların teknik cihaz ve ekipmanlarla otomobilleri detaylı bir biçimde inceleyerek onlar hakkında görüş bildirmesi anlamına gelmektedir. Oto ekspertiz işlemleri ilgili aracın geçmişte yaşadığı kazalardan değişen parçalara, mekanik aksamında bozulan yerlerden yakın zamanda masraf çıkarabilecek tüm noktalara kadar otomobilin incelenmesinden oluşmaktadır. Oto ekspertiz işlemleri son bulduğunda ise bu işlemin yapılmasını isteyen kişiye yazılı rapor ve bilgi sunumu gerçekleştirilmektedir.
Ülkemizde özellikle son 4-5 yıldır yaşanan ekonomik gelişmelerin etkisiyle, ikinci el araç alım-satım faaliyetlerinde ciddi derecede artış meydana gelmiştir. Bu artışın sonucunda oto ekspertiz faaliyetlerinin piyasadaki önemi ve yaygınlığı giderek artmıştır.
Bu gelişmelerin sonucu olarak ekspertiz firmalar ile işlem gördüren alıcı veya satıcı taraf arasında bir sözleşmeden bahsetmek elbette mümkün olacaktır. Bu çalışmada iş görme sözleşmeleriyle, ekspertiz sözleşmeleri hakkında borçlar hukuku kapsamında bir değerlendirme yapılacaktır.
İş görme sözleşmelerinde ortak olan husus, taraflardan birinin (iş görenin) diğer tarafa (iş sahibine) karşı daima bir iş görme borcu altına girmesi ve onun bu borcunu iş görme olarak nitelendirdiğimiz bir faaliyette bulunmak şartıyla ifa etmesidir[1].
Oto Ekspertiz firmalarının faaliyetlerinin, Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenen iş görme borcu doğuran sözleşmelerden biri olan ”vekalet sözleşmesi” ile yakından ilgili olması nedeniyle bu çalışmada yalnızca vekalet sözleşmesi yönünden bir inceleme yapılmış konu hakkında kısa bilgilendirme amaçlanmıştır.
1. Vekalet Sözleşmesi ve Hukuki Niteliği
Bir hukuki işlemi veya hukuki işlem benzerlerini yapmakta veya maddi bir eylemin gerçekleştirilmesinde, bilgi ve beceri bakımından kendisini yeterli görmeyen, zaman ve mekân itibarıyla zorlanan veya imkansızlıkla karşı karşıya olan, ya da herhangi bir nedenle söz konusu işlem ve eylemleri bizzat yapmak istemeyen kişi, bunları güvendiği bir kimseye yaptırma yoluna gitmekte, o işlem veya maddi eylemi yapmayı kabul eden de kendisine verilen iş ve hizmetleri, verenin irade amacına, talimatına uygun bir biçimde, onun yararına uygun olarak, yapma borcu altına girmekte böylece vekil eden, vekil aracılığıyla, ekonomik veya hukuken koruduğu bir amaca kavuşmaktadır[2].
Vekalet sözleşmesi Türk Borçlar Kanunu madde 502’ye göre “Vekâlet sözleşmesi, vekilin vekâlet verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği sözleşmedir. Vekâlete ilişkin hükümler, niteliklerine uygun düştükleri ölçüde, bu Kanunda düzenlenmemiş olan iş görme sözleşmelerine de uygulanır. Sözleşme veya teamül varsa vekil, ücrete hak kazanır.”şeklinde düzenlenmiştir.
Kanun hükümleri incelendiğinde görülecektir ki vekalet sözleşmesi, vekilin sözleşme ile yükümlendiği iş yönetmeyi veya hizmet ifasını borçlandığı ve bu iş görmenin kanun hükümleriyle düzenlenen sözleşmelerden herhangi birinin konusuna girmediği, buna karşılık ancak sözleşme veya teamül olan durumlarda ücrete hak kazandığı iş görme borcu doğuran bir sözleşmedir[3].
Buna göre vekalet akdinin esaslı unsurları; iş görme, iş görmenin zamana bağlı olmaması, sonucun yani rizikonun müvekkile ait olması ve tarafların açık veya örtülü olarak anlaşmasıdır.
2. Vekalet Sözleşmesi Kapsamında Ekspertiz Firması ile Yapılan Sözleşme
Ekspertiz firmaları, ikinci el motorlu araçların alım-satım işlemi için uyguladığı muayene işlemini, alıcı veya satıcının nam ve hesabına yapar. Bahsi geçen ilişkide maddi fiile dayanan teknik bilgi ve donanım gerektiren iş görme söz konusudur.
Ekspertiz firmalarının bu sözleşmedeki edimleri namına işlem yerine getirdikleri tarafın menfaat veya hakkını korumak için motorlu araçların; teknik ve fiziki kondisyonlarını, eksikliklerini, satış işlemine konu olmadan öncesine yönelik Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi (TRAMER) kayıtları, PTT aracılığıyla km kayıtları gibi konularda ilgili muayene ve araştırma işlemlerini yaparak, gerekli bilgilendirmeleri yapmaktır.
Ekspertiz firmalarıyla namına işlem görülen taraf arasındaki ücret hususunda kanunlarda net ve sınırlayıcı bir belirleme yoktur.Bununla birlikte faaliyetleri ''serbest iş'' olarak nitelendirilebilir. Firma kendi belirlediği veya yerleşik fiyat tarifeleri üzerinden işlem yapabilir.
Vekalet sözleşmelerinde zaman kısıtlamasına yönelik ögeler yer almaz. Yapılan ekspertiz işlemi esnasında firmaya işlem gördürenin zamanla ilgili sınırlama koyabilmesi söz konusu değildir ancak aracın niteliği ve mevcut durumu gibi hususları da göz önüne alarak makul bir süre içinde işlemi tamamlaması gerekmektedir.
3. Vekalet Sözleşmesi Kapsamında Ekspertiz Firmalarının Borç ve Sorumlulukları
Vekilin borç ve sorumlulukları;
Türk Boçlar Kanunu Madde 505'e göre;
''Vekil, vekâlet verenin açık talimatına uymakla yükümlüdür. Ancak, vekâlet verenden izin alma imkânı bulunmadığında, durumu bilseydi onun da izin vereceği açık olan hâllerde, vekil talimattan ayrılabilir.Bunun dışındaki durumlarda vekil, talimattan ayrılırsa, bundan doğan zararı karşılamadıkça işi görmüş olsa bile, vekâlet borcunu ifa etmiş olmaz.''
Türk Boçlar Kanunu Madde 506'ya göre;
''Vekil, vekâlet borcunu bizzat ifa etmekle yükümlüdür. Ancak vekile yetki verildiği veya durumun zorunlu ya da teamülün mümkün kıldığı hâllerde vekil, işi başkasına yaptırabilir.
Vekil üstlendiği iş ve hizmetleri, vekâlet verenin haklı menfaatlerini gözeterek, sadakat ve özenle yürütmekle yükümlüdür. Vekilin özen borcundan doğan sorumluluğunun belirlenmesinde, benzer alanda iş ve hizmetleri üstlenen basiretli bir vekilin göstermesi gereken davranış esas alınır.''
Türk Borçlar Kanunu Madde 507'ye göre;
''Vekil, yetkisi dışına çıkarak işi başkasına gördürdüğünde, onun fiilinden kendisi yapmış gibi sorumludur. Vekil başkasına vekâlet vermeye yetkili ise, sadece seçmede ve talimat vermede gerekli özeni göstermekle yükümlüdür.
Vekâlet veren, her iki durumda da vekilin kendi yerine koyduğu kişiye karşı sahip olduğu hakları, doğrudan doğruya o kişiye karşı ileri sürebilir.'' şeklinde düzenlenmiştir.
Bu kanun maddeleri ışığında firma; uzmanlık gerektiren, üzerine faaliyet gösterdiği ''Ekspertiz'' işlemi esnasında; teknik, fiziki veya bilgisel eksikliklerin yanında vekalet sözleşmesinden kaynaklı beklenen özen ve dikkati göstermemesi nedeniyle meydana gelecek zarar ve hak kayıplarından dolayı sorumlu olur ancak ekspertiz sonucunda mevcut durumu belgeleyen ''Ekspertiz Raporunun'' hazırlanımı veya basımında meydana gelen, maddi işlem hatası veya elle düzeltilebilir hatalardan kaynaklı kayıplardan elbette sorumlu olmayacaktır.
SONUÇ
Sözleşmeler içerdiği hususlara göre çeşitli sınıflandırmalara, hüküm ve sonuçlara sahip olurlar. Kuruluş, sözleşme gereğini yerine getirme ve sözleşmenin kurulmasına neden teşkil eden konular bakımından kanun hükümleri de göz önüne alındığında yazıya konu ekpertiz ve oto ekspertiz firmalarının faaliyetlerinin vekalet sözleşmesi hükümlerine tabii olacakları ve bu yönde sonuç doğuracakları görülmüştür.
Stj. Av. Batuhan Yavuz
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------